غلام نبی خان چرخی سپاهی وفادارجنبش امانی

به مناسبت نودوپنجمین سالگرداسقلال 1919

۲۰ اګست ۲۰۱۴

غلام نبی خان چرخی یکی ازپسران نامدارغلام حیدرخان چرخی مدافع وطن در جنگ دوم افغان وانگلیس، وزیرجنگ وسپهسالار افغانستان درزمان امارت حبیب الله خان بود. غلام نبی خان درسال ۱۸۹۰ در چرخ لوگرتولدیافت.  وی بنا به موقف پدرش دردربارودر میان اقوام افغانستان وبخاطروجاهت، دانش واستعدادومهارتی که خودش درمسایل نظامی وسیاسی داشت، ازموقف نیرومند درکشور برخوردار بود. قرارگرفتن غلام نبی خان چرخی درکنارشهزاده امان الله  خان که همرزم وهمفکرش بود، نقش زیاددرتقویت موقف شهزاده برای کسب قدرت وتطبیق اهداف اصلاح طلبانه اش، ایفا نمود.

 

دردوران پادشاهی شاه امان الله، جنرال غلام نبی خان چرخی در پستهای مهم نظامی ودیپلماتیک چون نائب سالاراردوی افغانستان، سفیر افغانستان در پاریس، مسکووترکیه ایفای وظیفه نمود. مرحوم غبارمینویسد: ” غلام نبی خان ازرجال مشهور افغانستان بود. او در پکتیا، ، لوگر، بلخ وکابل شخصأ ودر ننگرهاربواسطۀ نام پدرش سپه سالارغلام حیدرخان چرخی نفوذ داشت.” زمانیکه رژیم امانی مورد حملۀ همه جانبۀ استعمارانگلیس، واغتشاش حبیب الله کلکانی قرارگرفت، غلام نبی خان چرخی پست سفارت افغانستان در روسیه را ترک نموده از راه ترکمنستان به ولایت بلخ رفت وآ ن ولایت را  بکمک عیاری فتح وتا 50 مایلی کابل رسید. چون شنید که نادرکابل را گرفته است، کشور را دوباره تر ک نمود.

شاه امان الله ویارانش، ازبیزاری اکثریت مردم ازاختناق  حاکم در رژیم تحت رهبری نادرشاه مطلع بودند. مرحوم غبار درین باره مینویسد: “روشنفکران افغانی در اروپا لزوم تأسیس یک حزب مبارزرا علیه رژیم نادرشاهی احساس کردند. هیأت رهبری این حزب عبارت بودند از: محمودطرزی وغلام نبی خان چرخی درترکیه، شجاع الدوله خان، غلام صدیق خان چرخی وعبدالهادی خان داوی دربرلین، عبدالحسین خان عزیزدر روم ودر رأس آنها شاه امان الله خان قرار داشت.” (افغانستان در مسیرتارخ، ج۲، ص۱۱۴) بعد ها معلوم شد که رژیم هم یاران شاه امان الله را زیر زره بین استخباراتی خودداشت. مرحوم غبار (درهمان صفحه) مینویسد:”جاسوسی دولت مؤفق شد که تمام اسناد ومکاتبات خصوصی غلام نبی خان چرخی سفیرمقیم افغانستان در انقره را بدست آوردوفوتوکاپی های آن در دارالتحریرشاهی افغانستان برسد.”

وقایع آن مقطع تاریخ افغانستان گواه آنست که غلام نبی خان چرخی بعد از سقوط رژیم امانی، به نهضت امانی، شاه اما ن الله خان وترقی افغانستان وفادار مانده بودوبا همین ثابت قدمی بدستور حزب به افغانستان برگشت وفعالیتهای خود را بصورت مخفی آغازکرد. احتمال بازگشت شاه امان الله به تقاضای مردم، کابوس وحشتناکی بود که نادرخان نمیخواست به آن مواجه شود. بهمین جهت غلام نبی خان چرخی را به بهانه به اعدامگاه کشانید. خالدصدیق برادرزادۀ غلام نبی خان در خاطرات زندان خویش (سایت آریائی) درمور این روزنوشته است:” روز ۱۶ عقرب سال ۱۳۱۱ خورشيدی ، برابر با ۸ نومبر ۱۹۳۲عيسوی ، سياه ترين و غم انگيزنرين روزی است در تاريخ خانوادهً من ، که اين سياهی ، بدبختی و ادبار مدت ۲۱ سال دوام پيدا کرد. آری روز ۱۶ عقرب ۱۳۱۱ عم امجدم غلام نبی خان چرخی ، از طرف پادشاه وقت ، محمدنادرشاه ، به صورت بسيار بيرحمانه ووحشيانه به شهادت رسيد و همزمان کاکايم جنرال غلام جيلانی خان، جانبازخان نايب سالار و شيرمحمد خان فرقه مشر عموزادگان پدر و کاکايم که به معيت کاکايم غلام نبی خان نزد نادرشاه احضار شده بودند ، به محبس ارگ کوته قلفی و تجريد گرديدند. …علاوتا پسران جوان خانواده را که عبارت از غلام ربانی و غلام مصطفی ، پسران کاکايم غلام جيلانی خان چرخی و عبدالطيف پسرکاکايم عبدالعزيزخان چرخی بود با خدادادخان پدر عبدالخالق (جوانیکه بعدها به حیات نادرشاه پایان داد) و مولاداد کاکای عبدالخالق که در سرايچه ما زندگی ميکردند ، با خود به محبس ارگ بردند.”

غلام نبی خان چرخی یکی از چهره های مهم جنبش امانی بود. وی نقش مهمی درساحات نظامی ودیپلماتیک ایفانمود. این فرزند صدیق وطن که مردانه وبا افتخارزیست، مردانه پذیرای مرگ شد. اعدام غلام نبی خان چرخی هم مردم افغانستان را تکان داد وهم در مطبوعات جهان انعکاس زیادیافت. نام غلام نبی خان چرخی به نیکوئی درج تاریخ وطن وحافظۀ ملت افغان شده است. افغانها قهرمانان خود را هرگزفراموش نمیکنند.

 

“هیات اجرائیۀ فارو”